1940 baharında Naziler kuzeyden Fransa’ya
girdiğinde Yahudi nüfusu ülkeyi güneyden terk etmeye başladı ama sınırı geçmek
için İspanya ve Portekiz vizesine ihtiyaçları vardı. Hayatlarını kurtaracak
kağıt parçasının peşinde çaresizce koşuşturan on binlerce Yahudi, diğer
göçmenlerle beraber Bordeaux’daki Portekiz Konsolosluğunu kuşattı. Portekiz
hükümeti Fransa’daki görevlilerine, Dışişleri Bakanlığından onaylanmamış
başvurulara vize vermelerini yasaklasa da, Konsolos Aristides de Sousa Mendes
otuz yıllık kariyerini çöpe atarak bu karara itaat etmeyi reddetti. Nazi
tankları Bordeaux sınırına yaklaşırken Sousa Mendes ve ekibi zamana karşı, gece
gündüz demeden, neredeyse uyumadan çalıştı; Sousa Mendes yorgunluktan
bayılmadan önce binlerce vize hazırlamıştı.
Bu göçmenlerden herhangi birini kabul etmeye pek
de gönlü olmayan Portekiz hükümeti, itaatsiz konsolosu dışişlerinden ihraç etti
ve eve dönüş yolunda kendisine eşlik etmesi için muhafız bile yolladı.
İnsanların sözlerine itibar etmeyen yetkililer, belgelere derin bir saygı
duyar. Sousa Mendes’in emirlere karşı gelerek verdiği vizeler Fransız, İspanyol
ve Portekiz bürokratların hepsi tarafından kabul edildi ve 30 bine yakın insan
Nazilerin ölüm kamplarından kurtarıldı. Yalnızca plastik bir mühür kuşanmış
Sousa Mendes, soykırım boyunca tek başına girişilmiş en büyük kurtarma
operasyonunu başarıyla tamamladı.
Görsel 21: Sousa Mendesin Haziran 1940'ta
onayladığı, hayat kurtaran binlerce vizeden biri.
Görsel 22: Aristides de
Sousa Mendes, plastik mühürlü melek.